HAKYKY MUGALLYM
DÖWLET HAZYNASYDYR
Ylym, bilim üçin sarp edilen gijeleriò
halkymyz üçin ýagty gündiz bolup
gaýdyp geljegini hergiz unutmaò!
Saparmyrat Türkmenbaºy
1. Sapagy käýinçden, igençden baºlamaò. Bir okuwça käýinseòiz,
ol beýlekileriò keýpine ýaramaz täsir eder. Soò näçe jan çekseòiz-de, täze
sapak maksadyna ýetmez. Sapagy keýpli baºlamaga çalºyò. Bu klasda iºjeòligi,
gyzyklylygy üpjün eder. Eger bir okuwçynyò tertibi bilen bagly gürrüòleºmek
zerurlygy ýüze çykan bolsa, ony sapagyò soòunda berjaý ediò.
2. Okuwça gahar edip, sesiòize bat bermäò. “Gahar-gazap”
diýlendir. Ol seniò pedagogik mümkinçiligiò tamamlananlygynyò görkezijisidir.
3. Birmeòzeº sapaklardan ägä boluò. Ol okuwçyny bezikdirer.
Sapaklaryò her biriniò özboluºly bolup, okuwçynyò ºatlygyna öwrülmegini gazanmaga
çalºyò. Munuò üçin dürli usullary gözläò. Könelerimiziò “Her gülüò bir
ysy bar” diýen pähimine üns beriò. Bäsdeºlik, oýun esasynda guralan sapaklar
çagalary hiç wagt biparh goýmaýar.
4. Sapaklardaky öwüt-ündewleriòiz bilen öz hereketleriòiz hemiºe
deò gelsin. Ýogsa, “okan namazyò ürküzen gurbagaòa degenok” diýleni bolar.
Beýik Magtymgulynyò “Magtymguly, ilki özüò düzetgil, özüòi sen özgelere göz
etgil” diýmesi ýöne ýerden däldir.
5. Ähli okuwça bir göz bilen garamaga çalºyò. Çaga kalbynyò
adalatlylygyò çelgisidigini her wagt ýadyòyzda saklaò.
6. Okuwçylaryò baºyny sypalamagy endik ediniò. Bu hereket mugallym
bilen çaganyò arasynda mähirli gatnaºygy döretmekden ötri, çaga psihologiýasyna
oòaýly täsir edýär.
7. Hiç wagt okuwçydan kine saklamaò. Kineçil adam mugallym bolup
bilmez.
8. Akyldarlar haýsy-da bolsa bir taraplaýyn zehinsiz çaganyò
bolmaýanlygyny aýdýarlar. Eger ºol çaganyò zehini ýüze çykmaýan bolsa, onda
mugallymyò özünde zehin ýetmezçilik edýändir.
9. Okuwçylardan ºugulçy (çawuº) tutunmaò, döwlen ýa zaýalanan
mekdep inwentarynyò günäkärini ýüze çykarmak üçin, olardan ýoldaºyny aýtmagyny
talap etmäò. Çünki bu ýagdaý soò endige öwrülip, çagada ºugulçylyk, adam
ýamanlamak gylyklary emele getirer. Bu babatda okuwçylarda ýalòyºlaryny mertlerçe
boýun almak häsiýeti terbiýeläò.
10. Okuwçylara talabediji we geçirimli, özüòize talabediji hem
geçirimsiz boluò.
11. Mugallym käri döredijiligi talap edýär. Ol hemiºe gözlegde
bolmalydyr. “Deòdeº agzalaryò” sadadan düºnükli kesgitlemesini tapmak üçin
alty aý kösendim. Ahyrynda-da Marynyò demir ýol wokzalynda otla garaºyp otyrkam, ºol
gymmatly pikiri tapmak miýesser etdi.
12. Mugallym ol ýa-da beýleki ideýa babatda okuwçylaryò özi bilen
gutulgysyz ylalaºmagyny gazanjak bolup jan çekmeli däldir. Gaýta dürlüçe
pikirlenýän okuwçylary höweslendirmelidir. Çünki jemgyýeti ösdürmek üçin gullar
däl-de, eýsem, oýlanýan, agtarýan, tapýan döredijiler gerek.
13. Käbiri okuwçylary sapakda hemiºe juda ümsüm oturtjak bolup azara
galýar. Özüm-ä sus geçýän sapakdan ºowhunly, janly sapaklary ýüz mertebe gowy
görýärin. Ýogsa-da, “oglanly öý bazar” diýlipdir ahyry.
14. Mugallymlaryò arasynda çaganyò ata-enesini kemsidýänleri-de käte
duºaýýar. Ata-ene çaganyò Kyblasydyr, Käbesidir. Mukaddeslige dil ýetiren mugallym
çaganyò iò bir ýaramaz görýänine, ganymyna öwrülýär.
15. Klas - maºgala, mugallym bolsa maºgalabaºydyr. Her bir maºgala
agzasynyò biri-biriniò ynamyny, duýgudaºlygyny, goldawyny duýup durmagy üçin
maºgalabaºynyò tagallasy zerur.
16. Agzy bir bolan kollektiwiò bar ýerinde çözülmejek düwün,
böwsülmejek böwet, alynmajak “gala” bolmaz.
17. Hakyky mugallym gündelik iºiniò bütin dowamynda ýadawlygy
duýmaýar. Ol öz argynlygyny diòe iº gününiò ahyrynda duýup galýar.
18. Okuwçylaryò käbirinde göwnüçökgünlik güýjüne ynam etmezlik
ýaly häsiýetler bolýar. Mugallym ºeýle okuwçylaryò her birine göwnüçökgünlik
hem ynamsyzlyk gulpunyò jadyly altyn açarjygyny bermelidir.
19. Okuwçylara maksatly ýaºamagy öwretmekden ötri, mugallymyò özi
maksatly ýaºamaklygy endik edinmeli.
20. Mugallymyò berýän aò-bilimi çaganyò bütin durmuº ýoluny
ýagtylandyrmaga ýetmelidir.
21. Käbir mugallym okuwçylardan diòe bir günlük öòde barýar. ªu
gün temany mugallym okap öwrenýär. Ertir-de okuwçy. Ýaltalyk hem mugallymçylyk bir
ýerde ýaºap bilmez.
22. Çaga “nadan” diýýän terbiýeçiniò özi ºol derejä
degiºlidir. Ýogsa-da, Magtymguly atamyz “Kiºini kemsideniò özi näkesdir”
diýmänmi näme!?
23. “Baºarmarsyò, bilmersiò” diýen sözler mugallymyò diline
alynmaly däldir. Mugallym hemiºe okuwçynyò göwnüni götermäge çalyºmalydyr.
Göwni galkyjaklaýan çaganyò bolsa bitirmejek iºi, ýetmejek menzili bolmaz.
24. Mugallym hatda okadyp ýören okuwçysyndan hem öwrenmelidir.
25. Muhammet pygamberiò sözleri bilen aýtsak, “Tä gabra çenli
okamaly ynsanyò” öòbaºçysy mugallym bolmalydyr.
26. Eli kitaply mugallymyò okuwça eli boº mugallymdan eziz
görünýändigini unutmaò.
27. Eger-de ýürekden söýülmegiòizi isleýän bolsaòyz, onda
özüòiziò-de çagalary ºeýle derejede söýmegiòiz gerek.
28. Çaga hiç haçan agyr söz aýtmaò. Olaryò kalby aýna mysalydyr.
Aýna bolsa seýik tutmaýar.
29. Çaga uly adamlar kibi garaò. Çünki oglansyradylýandygyny aòan
çaga özüni kemsidilýän hasaplaýar.
30. Okuwçylar size syr ynanýarlarmy, diýmek, siz olaryò hakyky
halypasysyòyz.
31. Aýratyn bir okuwçyny dost tutunmaò. Munuò özi beýlekileriò size
bolan ynamynyò synmagyna getirip biler.
32. Watana, il-güne bolan söýginiò gory maºgalada tutulýar. Ol gory
tükeniksizlige öwürmekde mugallymlara kän hyzmat degiºlidir.
33. Özüòizde ýaramaz endikleriò bardygyny aòan halatyòyzda olardan
saplanmaga çalºyò. Ýaramaz hereketleriò ýokanç kesel ýaly çagalara
ýokaºýandygyny ýatda saklaò.
34. Bihuda geçen wagty yza dolap bolmaýandygyny, günüò her bir
minutyny peýdaly iºlere sarp etmelidigini çagalara düºündiriò. Bu jähtden bir
minutlyk dymyºlyk yglan ediò. Munuò örän köp wagtdygy onuò dowamynda kän iºleri
amal edip boljakdygy ºonda aýan bolar.
35. Çagalarda baºlan iºlerini ahyryna çenli bitirmek endiklerini
terbiýeläò. Goý, “Gyssanan iki iºlär”, “Ýedi ölçe-de, bir kes” diýen
halk nakyllary olara hemiºe nusga bolsun.
36. Okuwçylaryòyzda her bir meseläni sowukganly, pähim-päýhasly
çözmek häsiýetlerini terbiýeläò. Goý, “Gyssanan iki iºlär”, “Ýedi
ölçe-de, bir kes” diýen halk nakyllary olara hemiºe nusga bolsun.
37. Mugallym bilen okuwçynyò arasynda “perde” bolup-da, bolman-da
biler. Gep mugallymyò ºol “perdäniò” tutulmaly ýa-da serpilmeli wagtyny takyk
anyklamagyndadyr.
38. Mugallym okuwçynyò halyny gözünden okamalydyr.
39. Okuwçynyò taýýarlyksyz gelenini bilip, ondan soramak dogry
däldir. ªu ýagdaýda onuò bilen göz arkaly sözleºilip ýa-da beýleki çagalara
bildirmezden, taýýarlyksyz gelmeginiò gowy däldigi aýdylyp, indiki sapaga çenli
puryja berilmelidir. Beýle edilmegi onuò aýbyny duýup, tijenmegine ýardam eder.
40. Mugallym temany düºündirende, ähli okuwçynyò ünsüni sapaga
gönükdirmegi baºarmalydyr. Eger sapagy diòlemeýän bar bolsa, siz iò bolmanda, ºu
pursatda, onuò mugallymy dälsiòiz.
41. Sapak wagty diòlemeýäniò adyny tutup käýinmäò. Munuò özi
beýlekileriò ünsüni sowup, sapagyò yzygiderliligini bozar. Iò gowusy, ºol okuwça
tarap ýuwaºja ýöräp, temany düºündirmegiòizi dowam ediberiò. Ol duýan
ýagdaýynda, ýene yza dolanyp bilersiòiz. Duýmadyk mahalynda bolsa, ºonuò deòine
baryp, baºyny sypap gaýdyberiò. Dil sapaklarynda onuò adyny sözlem içinde öwüp
getirseòiz-de ýerine düºer: (“Aman tertipli okuwçy”, “Juma sapagy ünsli
diòleýär”...).
42. Dünýäde iò hormatly, iò jogapkärli hünär mugallymçylykdyr.
Ata-eneler-de, Watan-da öz ertirki ykballaryny mugallyma ynanýarlar. Bu beýik Ynanja
ikilik etmek bolsa haýynlyga barabardyr.
43. Mekdebi, mugallymy sylamadyk, söýmedik jemgyýetiò soòy puçdur.
44. Mekdep çagalaryò höwürtgesidir. Ol höwürtgäniò abadanlygy
hakyndaky alada Watanyò ertiri hakdaky aladadyr.
45. Mugallym mekdebiò “ody bilen girip, küli bilen çykmaly”
adamdyr.
46. Kollektiwden üzòeleºmek, oturan ºahaòy kesmek bilen barabardyr.
47. Zähmet rugsadyndaka okuwçysyny küýsemeýän mugallym hakyky
mugallym däldir.
48. Ulanmagy baºarýan mugallymyò dilindäki ýumor täsirli
terbiýeçilik seriºdesidir.
49. Okuwça el galdyrmak mertebäòi peseltmekdir.
50. Mugallymyò iò ýakyn kömekçileri öz okuwçylarydyr.
51. Mugallym sözünde keramatly güýç bar.
52. Dünýäde öz-özüne heýkel dikinýän adam mugallymdyr.
Okuwçylaryò durmuºdaky mertebesi mugallymyò heýkelidir.
53. Mugallymlary dünýä hatyrlaýar. Çünki olar Ýer ýüzündäki
ähli ynsanyò ilkinji halypasydyr..
54. Hezreti Magtymguly “Ýürekde ýok sözi tile getirme” diýen
halatynda, ilkinji nobatda, mugallymlary göz öòünde tutan bolsa gerek.
55. Hirurgyò esasy ýaragy skalpel bolýan bolsa, mugallymyòky öz
dilidir.
56. Kitapsyz mugallym tygsyz hirurg ýalydyr.
57. Çalyò gory gutaranda bozulyºy ýaly, mugallym-da okamagyny kesende
kütelýär. Çünki mugallymyò gory kitapdyr.
58. Ejizler jeòden, gowºak mugallymlar-da barlagçydan gorkýar.
59. Hakyky mugallymlar barlagçyny görenlerinde “Gelen döwlet”
diýýärler.
60. Ylma barylýan ýoluò hupbatly, jebirli ýoldugyny, bu ýolda diòe
tutanýerli kiºileriò maksada ýetip biljekdigini çagalaryò aòyna guýuò. Bu babatda
türkmen ºahyry Gurbannazar Ezizowyò “Kynçylyk ýok, ejizlik bar dünýäde” diýen
setirini olaryò dykgatyna ýetiriò.
61. Okuwça boº wada bermäò, sebäbi boº wada sypaýyçylykly ýalan
sözlemekdir.
62. Süýjüdillilik mugallymyò bezegi bolmak bilen çäklenmän, eýsem,
onuò çaga kalbyna aralaºýan açarydyr.
63. Mugallymyò okuwça goýan ikiligi özüne goýan bahasydyr.
64. Çaga zähmetini bahalandyrmakda sahylyk ediò. Çünki
ýokarlandyrylan baha berilýän okuwçylarda soòabaka ºol baha mynasyp bolmak endigi
döreýär.
65. Bahasyny gysmak bilen okuwça täsir etjek bolýan mugallymlar
ýalòyºýarlar. Barybir pes baha aljagyny bilýän çagalarda okamak höwesi gaçmak
bilen bolýar.
66. Siziò aýlyk hakyòyzyò köpeldilmegini hemiºe isleýºiòiz ýaly,
okuwçylar-da bahalarynyò ýokarlanmagyny isleýärler.
67. Ýokarlandyrylan bahalar okuwçylaryò höwesini artdyrýar. Kemis
goýulýan bahalar bolsa olarda diòe biparhlygy, passiwligi döredýär.
68.Aò-bilim, terbiýe bermek iºinde baha mugallymyò esasy ýaragydyr.
Munda sahylyk eden ýeòiº gazanar.
69. Käbir mugallymlaryò guraksy sapaklarynda 45 minut okuwçy üçin
göýä 45 sagada dönýär. Bu okuwçy üçin çekip bolmajak ezýetdir.
70. Janly, täsirli geçýän sapak okuwçylary joºa getirýär.
Tamamlanan pursatynda-da ýürekden gynandyrýar.
71. Çaga kalbynyò hesretine öz hesretiòiz ýaly syzmaga çalºyò.
Dilden we goldan gelýän hemaýatyòyzy olardan gaýgyrmaò.
72. Käriòizi söýüò, ony sungat derejesine götermäge çalºyò.
73. Hakyky mugallymlaryò her biri döwletiò hazynasydyr.
74. Göýdük terbiýeçiler göýdükleri ýetiºdirýärler.
75. Okuwçylara ukyplaryna görä jemgyýetçilik ýumuºlaryny beriò.
Düzgüne-tertibe, arassaçylyga, nobatçylyk ediliºine, çeper eserleri okaýyºlaryna,
okuwçy formalaryna, okuw esbaplarynyò, mekdep inwentarlarynyò saklanylyºyna, diwar
gazetleriniò çykarylyºyna gözegçilik etmek... ýaly tabºyryklary okuwçylar hemiºe
uly höwes bilen ýerine ýetirýärler.
76. Okuwçylarda hemiºe aýawlylygy terbiýeläò. “Isrip-haram”
nakylyna olaryò dowamly eýermegini gazanyò.
77. Mugallym täze adamy kalby bilen ýetiºdirýär.
78. Mugallym uzak ýyllaryò dowamynda mährini çagalara paýlap
ýörºüne, ahyry ºol mähre özi hem mätäç bolup galýar.
79. Sapaklarda öwrediji oýunlardan peýdalanyò. Çaga tebigatyna
golaýlygy üçin oýun arkaly öwredilýän temalar ýeòil özleºdirilýär.
80. Mugallym okuwçylaryny öz çagalaryny tanaýºy ýaly tanamalydyr.
81. Ene, ata, mugallym, okuwçy - dördüsi sazlaºykly hereket
edenlerinde, diòe ºu halatda öòde goýlan maksada ýetiler.
82. Jemgyýet mekdebiò ynjysy bilen ynjyly, derdi bilen dertli
bolmalydyr.
83. Terbiýede hem durmuºda maýda mesele bolmaýar.
84. Mugallym okuwçysy bilen jedele girse, hemiºe günäkär özüdir.
85. Hat ýazyºynda-da, geýniºinde-de, özüni alyp barºynda-da
okuwçynyò mugallymyna meòzäsi gelýär.
86. Hakyky kollektiw birek-biregiò begenjiniò, hasratynyò
paýlaºylýan ýeridir.
87. “Bar zady bilýän” diýýän mugallymdan, “Köp zady bilemok”
diýýän mugallym ileridir.
88. “Pylanynyò mekdebi”, “Pylankesiò okuwçysy”, “Pylan
mekdebiò uçurymy” düºünjeleri mugallymyò we mekdebiò hil nyºanydyr.
89. Mugallyma diòe partada oturanlar däl, eýsem, ulular-da mähir bilen
“mugallym” diýip ýüzlenýärler.
90. Sapagy gurak geçýän mugallym öz sapagynda okuwçylaryò neneòsi
ezýet çekýändiklerine diòe partanyò aòyrsyna geçip, özi ýaly mugallymyò
sapagyna gatnaºanda göz ýetirip biler.
91. Sapak wagtynda mugallym öz ºahsy hasratyny unutmalydyr.
92. Igenjeò mugallym okuwçyny irizer.
93. “Durmuºdan, döwürden yza galaýmaýyn” diýen ünji hakyky
mugallyma ynjalyk bermeýän böwür sanjysydyr.
94. Mugallymyò baýlygyny maly däl-de, ruhy kesgitleýär. Ruhy taýdan
iò baý adamlar mugallymlardyr.
95. Mugallym aò-bilimiò çeºmesidir.
96. Mugallym gerek ýerinde yza çekilmegi hem baºarmalydyr.
97. Mugallym üçin okuwçysynyò ynamyndan gaçmakdan hatarly howp
ýokdur.
98. Her bir okuwçynyò durmuºdaky ornuny tapmagynda mekdep esasy çelgi
bolmalydyr.
99. Her sapak okuwçyny öòküsinden birneme bagtly etmelidir. ªol
pursaty çagalaryò gözlerinden okaýan mugallym-da iò bagtly mugallymdyr.
100. Jemgyýet süýt bolsa, mugallym onuò gaýmagydyr. Gaýmagyò
boldumlylygy bolsa süýdüò hiline baglydyr.
|
